ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΕΝΟΣ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΟΥ

«ΣΑ ΝΑ 'ΧΑΝΕ ΠΟΤΕ ΤΕΛΕΙΩΜΟ ΤΑ ΠΑΘΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΗΜΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» (24 12 2008)

Έζησε στη Σκιάθο και την Αθήνα. Πήγε στο Άγιο Όρος, αλλά δεν έμεινε. Σπούδασε με πολλές δυσκολίες και έμαθε μόνος του ξένες γλώσσες. Τα λεφτά δεν τον ενδιέφεραν πέρα απ’ τα προς το ζην. Για αυτό και πέθανε πάμπτωχος στο νησί του χωρίς να δει ούτε ένα βιβλίο του τυπωμένο. Στην Αθήνα, έψελνε μαζί με τον ξάδερφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, επίσης λογοτέχνη, στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, όπου ιερέας ήταν ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς. Αγάπησε βαθιά την ελληνική φύση, τη γλώσσα, την Ορθοδοξία, τους απλούς ανθρώπους και τα πάθη τους, την πατρίδα του.
Παραμονές Χριστούγεννα, κι ο νους δεν ξαστοχά το χρέος του: προσκύνημα στον Άγιο των γραμμάτων μας, τον κοσμοκαλόγερο. Αφορμή ψηλάφησης χριστουγεννιάτικων δρωμένων με πρωταγωνιστές τους απλούς ανθρώπους μιας αλλοτινής ελληνικής υπαίθρου, όπως αψεγάδιαστα αποτύπωσε στο χαρτί ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ο κυρ Αλέξανδρος.
«Στο Χριστό στο κάστρο», «Ο Αμερικάνος», «Η σταχομαζώχτρα», «Το αγνάντεμα», «Φώτα ολόφωτα». Λίγα μόνο διηγήματα με χρονικό πλαίσιο τις μεγάλες χειμωνιάτικες γιορτές της Ορθοδοξίας: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά (Άις-Βασίλης), Φώτα. Στο έργο του παρελαύνουν μορφές της καθημερινότητας της Σκιάθου ή της φτωχογειτονιάς της Αθήνας, άνθρωποι συνήθως χτυπημένοι από τη μοίρα, τραγικά πρόσωπα, όπως ο μπαρμπα Γιαννιός που ερωτεύτηκε τη γειτόνισσά του: «Καρδιὰ του χειμώνος. Χριστούγεννα, Άις-Βασίλης, Φώτα. Και αυτὸς εσηκώνετο τὸ πρωί, έρριπτεν εις τους ώμους τὴν παλιὰν πατατούκαν του, τὸ μόνον ρούχον οπού εσώζετο ακόμη απὸ τοὺς πρὸ της ευτυχίας του χρόνους, καὶ κατήρχετο εις τὴν παραθαλάσσιον αγοράν, μορμυρίζων, ενώ κατέβαινεν απὸ τὸ παλαιὸν μισογκρεμισμένον σπίτι, μὲ τρόπον ώστε νὰ τὸν ακούῃ η γειτόνισσα: - Σεβτάς είν᾿ αυτός, δὲν είναι τσορβάς...- έρωντας είναι, δὲν είναι γέρωντας.» (Έρωτας στα χιόνια).
Το τέλος, άλλες φορές τραγικό, σχεδόν νατουραλιστικό, άλλες φορές αίσιο. Τον μπάρμπα Γιαννιό τον Έρωντα τον σκέπασε το χιόνι, πιωμένο έξω από την πόρτα της γειτόνισσας. Αντίθετα, το Ουρανιώ το Διόμικο είδε με χαρα τον πατέρα της να επιστρέφει ζωντανός από ναυάγιο: «Την εσπέραν της παραμονής των Χριστουγέννων του έτους… η δεκαοκταέτις κόρη, το Ουρανιώ το Διόμικο, μελαγχροινή νοστιμούλα, εκλείσθη εις την οικίαν της ενωρίς, διότι ήτο μόνη. Ο πατήρ της, ο ατυχής μπαρμπα-Διόμας, αρχαίος εμποροπλοίαρχος πτωχεύσας, όστις κατήντησε να γίνη πορθμεύς εις το γήρας του, είχεν επιβή της λέμβου του, περί μεσημβρίαν, όπως πλεύση εις την νήσον Τσουγκριάν, τρία μίλια απέχουσαν, και διαπορθμεύση εκείθεν εις την πολίχνην εορτασίμους τινάς προμηθείας. Υπεσχέθη ότι θα επανήρχετο προς εσπέραν, αλλ’ ενύκτωσε και ακόμη δεν εφάνη.» (Η υπηρέτρα).
Γνωστό βέβαια είναι και το πρόσχημα φυγοπονίας που προβάλλουν πολλοί: η γλώσσα του είναι δύσκολη, είναι... «καθαρεύουσα». Όχι. Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη είναι ελληνική. Είναι ανθρώπινη, κοντινή και απαιτεί λίγη περισσότερη προσοχή και συγκέντρωση, γιατί είμαστε αδούλευτοι, ασυνήθιστοι σε τέτοια διαβάσματα. Αναντίρρητα, δε λείπουν οι λόγιες λέξεις που θέλουν λεξικό, ούτε αυτές από την εκκλησιαστική παράδοση. Όμως οι ζωντανές λαϊκές λέξεις και τύποι που προφέρουν οι γνήσιοι, ψυχογραφημένοι χαρακτήρες του, τον έχουν καταστήσει κορυφαίο ηθογράφο και ανάγκασαν τον Οδυσσέα Ελύτη να πει στο «Άξιον Εστί»: «Οπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη».
Μέρες γιορτινές, μέρες που όλοι θέλουμε να βιώσουμε την ατμόσφαιρα, τη σπιτική θαλπωρή, την κατάνυξη, την ελπίδα. Μέρες, όμως, που μας δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε κάτι για τον εαυτό μας. Ας ξεσκονίσουμε, λοιπόν κανένα ξεχασμένο βιβλίο του Κυρ Αλέξανδρου, ας μεταλάβουμε στην κοινωνία της πνευματικής κληρονομιάς του, ας ταξιδέψουμε νοερά στο έτος 18..., ας λατρέψουμε μαζί του την ελληνική φύση, ας συμπαρασυρθούμε στην ορθόδοξη κατάνυξή του, ας αφεθούμε να μαγευτούμε από την ασύγκριτη γλώσσα του, την πλοκή, το δράμα, τις περιγραφές του: τα ατίμητα δώρα του. Χρόνια πολλά.


tezjorge@yahoo.gr