Γιώργος Σεφέρης, «Ελένη»
Η σχέση «φαίνεσθαι – είναι» και τι θέλουμε από έναν πολιτικό.
Στην εξαιρετική αντιπολεμική τραγωδία του με τον τίτλο «Ελένη» ο Ευριπίδης, αποκαθιστώντας εν μέρει την τιμή της πέτρας του σκανδάλου και αιτίας του τρωικού πολέμου, παρουσιάζει μια εκδοχή του μύθου που θέλει την ωραία Ελένη να μην πήγε ποτέ στην Τροία. Η ζηλιάρα Ήρα, για να τιμωρήσει τον Πάρη που δεν της έδωσε το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό ομορφιάς, του στερεί το δώρο του, την Ελένη, που του την είχε τάξει η νικήτρια Αφροδίτη. Την στέλνει στην Αίγυπτο, στον βασιλιά Πρωτέα, για να την προστατεύει, ενώ στη θέση της στην Τροία, στην αγκαλιά του Πάρη, στέλνει ένα… είδωλο, μια σκιά. Έτσι, μάταια πάλευαν Έλληνες και Τρώες «για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη», όπως στη λογοτεχνική γλώσσα το εξέφρασε ο Γ. Σεφέρης στο ομότιτλο ποίημά του, εμπνευσμένο από τον Ευριπίδη.
Ο αρχαίος τραγωδός, βασισμένος σε κάποιον παλιότερο μύθο, χτίζει το έργο του πάνω σε αυτήν την αντίθεση ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και το «είναι». Η Ελένη της Τροίας ήταν ένα φάντασμα («φαίνεσθαι»), ενώ η πραγματική («είναι») βρισκόταν στην Αίγυπτο. Οι ομηρικοί ήρωες μάχονται για αυτό που βλέπουν, το φαινομενικά πραγματικό (αλλά στην ουσία απατηλό), ενώ η αληθινή Ελένη, το «είναι» της, ζει μακριά από όλα αυτά. Έτσι ο Ευριπίδης δίνει με την ιστορία του σάρκα και οστά στη γνωστή λαϊκή ρήση «τα φαινόμενα απατούν».
Σύγχρονος ο λόγος, σημερινό το θέμα. Επικρατεί σε γενικότερες γραμμές μια αντίληψη, η οποία πολλές φορές δεν μπορεί (ή δεν θέλει ή δεν την ενδιαφέρει) να διακρίνει με διαύγεια την εικόνα από την πραγματικότητα. Η αντίληψη αυτή – σχεδόν νοοτροπία –έχει βαθιά στο χρόνο τις ρίζες της, θα εστιάσουμε όμως στην πτυχή της που αφορά τη σχέση «είναι - φαίνεσθαι» στη ζωή και το έργο των πολιτικών.
Ένα από τα μειονεκτήματα που προσάπτουν συμπολίτες μας στην πρώην Δήμαρχο Α. Μήκα είναι η «αντικοινωνικότητά» της. Δεν έλεγε καλημέρα στον τάδε, δεν χαιρέτησε σε κάποιο συναπάντημα τον δείνα, ήταν απρόσιτη. Για πολλούς μάλιστα, αυτός ήταν και ο καίριος λόγος που της στέρησε την επανεκλογή. Για τον νυν Δήμαρχο Δ. Καλαϊτζή, λίγους μήνες ήδη στην Αρχή, ακούγονται παρεμφερείς αιτιάσεις, όχι τόσο παρουσιάζοντάς τον «αντικοινωνικό», όσο «αόρατο», μιας και δεν εμφανίζεται στην πόλη, πλην εορτής και σκόλης.
Εντοπίζουμε λοιπόν και σε τοπικό επίπεδο την πανάρχαια λαϊκή απαίτηση η εξουσία να τηρεί κάποια προσχήματα, κάποιες αρχές συμπεριφοράς ανεξιχνίαστου ψυχολογικού ορμέμφυτου, κάποιας βαθιάς συλλογικής ανασφάλειας που θέλει να «βλέπει», να έχει οπτική – τουλάχιστον – επαφή με την Αρχή. Σχεδόν παράλογα, θεωρείται η φυσική παρουσία του προσώπου στον κοινό χώρο απόδειξη έργου, ενδιαφέροντος, προσφοράς. Αντίστοιχα, η απουσία του απ’ τον κοινό χώρο (και τα ΜΜΕ ανήκουν σε αυτόν, με σκοτεινό ρόλο στην καλλιέργεια αυτής της αντίληψης που θα τον δούμε παρακάτω) ερμηνεύεται απ’ το συλλογικό θυμικό ως αδιαφορία, οκνηρία, ανικανότητα.
Πώς όμως αποδεικνύεται λογικά μια τέτοια εξίσωση; Πώς μπορεί ο ψηφοφόρος να είναι σίγουρος ότι ο πολιτικός που καταντάει μαϊντανός στα κανάλια ή σουλατσάρει με ύφος σοβαρό και ανταλλάσσει αμέτρητες χειραψίες, χαμόγελα, χαριεντισμούς, αυτός ο πολιτικός, αυτή η εικόνα του, το «φαίνεσθαι», ισοδυναμεί με έργο, γνήσιο ενδιαφέρον, «είναι»;
Φυσικά, εξίσου παράλογο είναι και το εκ διαμέτρου αντίθετο συμπέρασμα. Καθόλου δε σημαίνει ότι αυτός που δεν εμφανίζεται δουλεύει σκληρά, αφιερώνει όλο του τον χρόνο αντί σε βόλτες και χαιρετούρες, σε προσπάθειες επίλυσης των προβλημάτων του τόπου. Μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Κάποιος που δε μιλάει πολύ, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι σοβαρός και μετρημένος. Μπορεί απλά να μην έχει, να μην ξέρει τι να πει. Θέλω να πω ότι είναι κουτό να συνδέουμε το «φαίνεσθαι» με το «είναι», να κρίνουμε μόνο με αυτό που βλέπουμε, υποβαθμίζοντας σε δεύτερη μοίρα κριτήρια πολύ βασικότερα από την κοινωνικότητα ή την εξωστρέφεια.
Η Αρχή εκλέγεται για άλλα πράγματα, εκλέγεται για να υπηρετεί, να νοικοκυρεύει τον τόπο. Αυτό είναι ευνόητο ότι μπορεί να γίνει δίχως φαμφάρες, τυμπανοκρουσίες, πανηγύρια. Σιωπηλά μπορεί να παραχθεί έργο. Κακώς όμως η εικόνα, το «φαίνεσθαι» των πολιτικών έχει αναχθεί σε μείζον προσόν, πολύ σημαντικότερο κι απ’ τον ίδιο τον πολιτικό λόγο, εξ ου και οι διάφοροι παρακείμενοι επικοινωνιολόγοι, εξ ου και η προτίμηση του κοινού σε φάτσες γνωστές απ’ τα τηλεπαράθυρα. Όσοι πολιτικοί έχουν εξασφαλίσει την καθημερινή τους παρουσία στο γυαλί, έχουν στο τσεπάκι τους την εκλογή. Αυτούς ξέρουμε, αυτούς εμπιστευόμαστε. Έτσι, έχουν κολλήσει οι ίδιοι και οι ίδιοι σαν στρείδια στην πολιτική σκηνή και τα Μέσα αναδεικνύονται σε ισχυρό παίκτη επιβολής προσώπων. Τα αποτελέσματα αυτής της ανέντιμης σύνδεσης τα λογαριάζουμε σήμερα.
« Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο. Έτσι το θέλαν οι θεοί. Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα ατόφιο. κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια». Η τιμή της Ελένης, που παρέμεινε πιστή στον Μενέλαο, σπιλώθηκε με τραγικά αποτελέσματα. Το «φαίνεσθαι» δεν ταυτίζεται πάντοτε με το «είναι». Αυτό θα ήταν το ιδεατό. Αλλά την ασφαλή οδό την δίνει μια άλλη αρχαιοελληνική έννοια, το «μέτρον άριστον». Κατά τον Αριστοτέλη, ούτε η υπερβολή, ούτε η έλλειψη σώζει. Μόνο η μεσότητα. Κατ’ αυτό το αριστοτελικό, ιδεατή θα ήταν μια Αρχή που θα συνδύαζε αρμονικά «φαίνεσθαι» και «είναι». Για να μην μετανιώνουμε κι εμείς κάθε τετραετία «για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη, μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου, για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη».
http://proskynhths.blogspot.com/
tezjorge@yahoo.gr
▓▓ μικρά ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΑ ▓▓
Πεζόδρομος Κατερίνης. Στη Νιγρίτα πότε;
