ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΕΥΡΗΜΑ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΙΓΡΙΤΑΣ.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Δημοσίευση του ΙΩΑΝΝΗ Θ. ΜΠΑΚΑ στα Σερραϊκά Σύμμεικτα 2010

  «Οι σημαντικές βελτιώσεις που συνέβησαν κατά τον 18^ο αιώνα ως προς τις συνθήκες διαβίωσης των υπόδουλων χριστιανικών πληθυσμών της οθωμανικής αυτοκρατορίας και που οδήγησαν τις χριστιανικές κοινότητες σε οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη, εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τις σημαντικές δραστηριότητες που παρατηρούνται στους χριστιανικούς πληθυσμούς και σχετίζονται κυρίως με οικοδομήσεις και ανακαινίσεις ναών(1). Οι ίδιες δραστηριότητες εμφανίζονται την ίδια εποχή έντονα και στην επαρχία (ναχιγιέ) της Νιγρίτας.

  Η δημογραφική ανάπτυξη του χριστιανικού πληθυσμού της περιοχής της Νιγρίτας απαιτούσε την ύπαρξη μεγαλύτερων σε μέγεθος ναών για την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού ενώ η οικονομική πρόοδός του απαιτούσε μεγαλύτερο ενδιαφέρον ως προς το στολισμό των ναών, γεγονός που οδηγούσε και σε έναν άτυπο ανταγωνισμό τις χριστιανικές κοινότητες της περιοχής. Το Δεκέμβριο του 1753, σύμφωνα με κτιτορική επιγραφή, ἀνηγέρθη καί ἀνακαινίσθη ο ναός του Αγίου Γεωργίου Χουμνικού ενώ το 1859, στον ίδιο ναό, προστέθηκε ο νάρθηκας. Το 1762 οικοδομήθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου Σιτοχωρίου. Το 1763 οικοδομήθηκαν ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου Αηδονοχωρίου και ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Αχινού(2). Την ίδια χρονική περίοδο ίσως να κτίσθηκαν και άλλοι ναοί της περιοχής για τους οποίους μέχρι σήμερα δεν διαθέτουμε ακριβή χρονολόγηση της οικοδόμησής τους. Σε ό,τι αφορά το ναό του αγίου Γεωργίου Νιγρίτας, δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο στρώμα τοιχογραφιών είναι του 18ου αιώνα(3). Η Νιγρίτα ως έδρα και ως ανερχόμενο οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής έπρεπε και στον τομέα αυτό να ξεχωρίζει.

   Κατά τις εργασίες ανακαίνισης του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας κατά το 2005, για τη διακρίβωση των πιθανών εγκαινίων του ναού, με ευλογία του επισκόπου, βρέθηκε ἐπί τῆς ἐπί τούτῳ σαλευθείσης Ἁγίας Τραπέζης(4), χειρόγραφο σημείωμα του Σερρών Ιωαννικίου, το οποίο πιστοποιεί τον εγκαινισμό του ναού από τον ίδιο στις 3 Απριλίου του 1753(5). Το σημείωμα αυτό αποτελεί σήμερα το παλαιότερο τεκμήριο που διαθέτουμε για τη χρονολόγηση του ναού του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος έως σήμερα κατατασσόταν στους ναούς που οικοδομήθηκαν γενικώς τον 18^ο αιώνα(6).

   Το σημείωμα βρέθηκε διπλωμένο εντός της Αγίας Τραπέζης, μαζί με δύο ιερά λείψανα των αγίων Τρύφωνος και Παντελεήμονος, επίσης τυλιγμένα σε χαρτί. Το χαρτί του σημειώματος, κιτρινισμένο από τον καιρό, είναι διαστάσεων περίπου 17 Χ 13 cm.Το κείμενο του χειρογράφου έχει ως εξής (sic):

ἐν τῷ ᾳψνγ (1753) ἐν μινί ἀπριλίῳ

 γ΄ (3)

 ἐγκαινιάσθη οὗτος ὁ θείος καί ἱερός ναός

τοῦ ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος γεωργίου

 δι΄ ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ μητροπολίτου σεῤῥῶν

 Ἰωαννικίου

  Σύμφωνα με τον επισκοπικό κατάλογο του Π. Πέννα ο μητροπολίτης Σερρών Ιωαννίκιος (1745-1769), βυζάντιος στην καταγωγή, διακρινόταν για τη φιλοκαλία του(7). Ανάμεσα στα έργα του ήταν και η επισκευή του μητροπολιτικού ναού των Σερρών και των κτισμάτων της μητρόπολης τα οποία ανακαίνισε το 1748 καθώς και το τέμπλο του μητροπολιτικού ναού των Αγίων Θεοδώρων Σερρών το 1754(8). Ο Ιωαννίκιος κατά τον Π. Παπαγεωργίου συνέχισε το έργο του προκατόχου του μητροπολίτη Σερρών Γαβριήλ (1735-1745), που διακρίθηκε και αυτός για τη φιλοκαλία και φιλομουσία του «Ἥττων κατά τήν παιδείαν, ἀλλ΄ ἐφάμιλλος κατά τήν φιλομουσίαν πρός τόν Γαβριήλ ἦτο ὁ μητροπολίτης Ἰωαννίκιος»(9).

  Η σημασία του χειρογράφου αυτού σημειώματος είναι εξαιρετικά σημαντική για την εκκλησιαστική ιστορία της Νιγρίτας και της περιοχής(10). Η μαρτυρία των εγκαινίων του ναού ο οποίος πιθανότατα θα αποτελούσε αντικατάσταση ή ανακαίνιση και αύξηση παλαιοτέρου, μας βοηθά στη γνώση και την κατανόηση της θέσης και της αξίας της πόλης κατά τον 18ο αιώνα. Οι Νιγριτινοί όχι μόνο προβαίνουν σε οικοδόμηση μεγάλων διαστάσεων ναού αλλά προχωρούν και στην ολική αγιογράφησή του, γεγονός που φανερώνει την οικονομική ευμάρεια της πόλης και την αύξηση του πληθυσμού της. Δεν είναι τυχαίο ότι στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα μαρτυρείται επίσης η ίδρυση σχολείων και η παρουσία αξιόλογων διδασκάλων στην περιοχή(11).

  Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο που αντλούμε είναι ότι ο ναός εγκαινιάσθηκε μόνο επ΄ ονόματι του αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Η πληροφορία αυτή είναι σημαντική διότι γνωρίζουμε ότι ο ναός είναι δισυπόστατος, τιμώμενος στον άγιο Γεώργιο και την αγία Παρασκευή, στην οποία είναι αφιερωμένο το δεξιό κλίτος του ναού. Πότε προστέθηκε η τιμή της αγίας Παρασκευής και για ποιο λόγο δεν είναι έως σήμερα γνωστό. Ωστόσο από εικόνα του προσκυνηταρίου η οποία απεικονίζει και τους δύο αγίους μαζί, συμπεραίνουμε ότι η προσθήκη της τιμής της αγίας Παρασκευής προστέθηκε τον 19ο αιώνα και μάλιστα στο δεύτερο μισό του. Στο συμπέρασμα αυτό μας βοηθούν και οι χρονικές σημειώσεις που βρίσκονται σε χειρόγραφη ακολουθία του αγίου ιερομάρτυρος Μοδέστου (18 Δεκεμβρίου), έργο Ιγνατίου μοναχού Φιλοθεΐτου(12). Τα εσώφυλλα της παραπάνω ακολουθίας χρησιμοποιήθηκαν ως βιβλίο πρακτικών για την πρόσληψη νεωκόρων στο ναό. Έτσι στο πρώτο εσώφυλλο διαβάζουμε: ἐσυμφωνέθηκα ἐγώ ὁ Ἄγγελος είς τήν ἐκλισίαν τοῦ Γεωργίου καί τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς Νιγρίτης 18: 1902 Αὐγούστου 27. Επίσης στην πρώτη σελίδα: Ἀναγνόσας τον παρών βίον τοῦ Ἁγίου μεγαλομάρτυρος Μοδέστου πατριάρχου Ἰεροσολύμων. Ὁ ταπεινός δοῦλος Άργύρης κανδιλάπτης τῆς ἐκκλησίας τῆς ὑψιστάτης τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καί τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς…Τέλος στη δεύτερη σελίδα της ίδιας ακολουθίας: Περί τό χιλιοστόν ὀκτακοσιοστόν ὀγδοηκοστόν πέμπτον ὁ Δ. Π. Κατσέλας κανδυλάπτης εἰς τήν ἐκκλησίαν τοῦ ἀγίου Γεωργίου καί τῆς ὁσιοπαρθενο μεγαλο μάρτυρος Παρασκευής διά χηρίσθε, διά μηνός 23΄ 4 Αὐγούστου 188513. Η εξέλιξη αυτή, της προσθήκης δηλαδή στο ναό και της τιμής προς την αγία Παρασκευή, ίσως να έχει μεγάλη σχέση με τη δημογραφική ανάπτυξη της Νιγρίτας και κυρίως με την εγκατάσταση σε αυτήν πληθυσμών από τη Θεσσαλία, τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο όπου ιδιαιτέρως τιμάται η αγία Παρασκευή.

  Η ύπαρξη του χειρογράφου σημειώματος πλουτίζει τις γνώσεις μας για την ιστορία του ναού και της πόλης και μας βοηθά στην κατανόηση άγνωστων πτυχών της τοπικής ιστορίας. Χρέος μας να το διαφυλάξουμε όπως καλά το φύλαξε ο άγιος Γεώργιος στην Αγία Τράπεζα του ναού του για δυόμισι περίπου αιώνες».

1. Βλ. Ιω. Χασιώτης, Μεταξύ Οθωμανικής κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής πρόκλησης. Ο Ελληνικός Κόσμος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 2001.

2. Σταυρ. Δαδάκη, «Οι μεταβυζαντινοί ναοί της Βισαλτίας», Πρακτικά Β΄Επιστημονικού Συμποσίου: Η Νιγρίτα-Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας, Θεσσαλονίκη 2000, 163-190.

3. Αγγ. Στρατή, «Οι τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας και η συμβολή των στη ζωγραφική του 18ου αι. στην Ανατολική Μακεδονία», Πρακτικά Α΄ Επιστημονικού Συμποσίου: Η Νιγρίτα-Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας, Νιγρίτα 1995, 133.

4. Η αποκατάσταση της Αγίας Τραπέζης πραγματοποιήθηκε, με την προβλεπόμενη ακολουθία, το Νοέμβριο του 2006, με τη συμμετοχή και των τριών επισκόπων του νομού Σερρών.

5. Με βάση τον τρόπο υπολογισμού του Πάσχα, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο, η 3η Απριλίου του 1753 συνέπεσε με το Σάββατο του Λαζάρου. Το Σάββατο λοιπόν του Λαζάρου του 1753 επέλεξε ο μητροπολίτης Σερρών Ιωαννίκιος για να εγκαινιάσει το ναό του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας.

6. Σταυρ. Δαδάκη, ό.π., 170-171.

7. Π. Πέννας, Ιστορία των Σερρών, Αθήναι 2 1966, 465-466. Είναι σημαντικό ωστόσο ότι μόνο για το έτος 1753, όταν δηλαδή ο Σερρών Ιωαννίκιος εγκαινίασε το ναό του Αγίου Γεωργίου της Νιγρίτας ο Π. Πέννας αναφέρει ως μητροπολίτη Σερρών και τον Φιλόθεο ο οποίος μάλιστα υπογράφει ως συνοδικός σε Πατριαρχικό Γράμμα (Π. Πέννας, ό.π., 465). Ταυτόχρονα με το όνομα Ιωαννίκιος μνημονεύεται μητροπολίτης Σερρών και το 1737 (Ελληνικά 3, 138). Ανεξαρτήτως των παραπάνω το χειρόγραφο του εγκαινίου του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας μας δίνει σαφή ένδειξη ότι τον Απρίλιο του 1753 μητροπολίτης Σερρών ήταν ο Ιωαννίκιος.

8. Π. Παπαγεωργίου, Αι Σέρραι και τα προάστεια, τα περί τας Σέρρας και η μονή Ιωάννου του Προδρόμου, Θεσσαλονίκη 2 1988, 48, 49.

9. Ό.π., 45.

10. Για το λόγο αυτό η συντήρηση, η φύλαξη και η προβολή του εν λόγω κειμηλίου πρέπει να τύχει της κατάλληλης φροντίδας τόσο από τις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές όσο φυσικά και από το Δήμο της Νιγρίτας και την αρμόδια αρχαιολογική εφορεία. Ο φυσικός χώρος έκθεσης του κειμηλίου αυτού δεν μπορεί να είναι άλλος από τη Νιγρίτα και το ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου θα πιστοποιεί για την ιστορία του ναού. Η έκθεση αυτή θα ανταποκρίνεται στη θέληση του γράφοντος μητροπολίτη Ιωαννικίου να μας αφήσει ένα τεκμήριο για την ιστορία του ναού.

11. Ιω. Μπάκας, «Εκπαίδευση και κοινωνική δραστηριότητα στη Νιγρίτα και τη Σύρπα», Σερραϊκά Ανάλεκτα 3 (2001) 241-266 και του ιδίου, «Ο ιεροδιάκονος Ιγνάτιος ο Κεμίζος ή Επιδαύριος. Ένας κληρικός λόγιος στις Σέρρες και τη Νιγρίτα του 18ου αιώνα», Σίρρις 6 (2002) 179-186. Ο λόγιος κληρικός Ιγνάτιος Κεμίζος βρέθηκε σε αγιορείτικο μετόχι στη Νιγρίτα το καλοκαίρι του 1744 από όπου στις 13 Ιουλίου απέστειλε τρεις επιστολές εκ των οποίων τη μία προς τον πρωτοσύγκελο των Σερρών Μελέτιο και τη δεύτερη προς τον διδάσκαλο των Σερρών Νικόλαο Σχολάριο (Για την παρουσία αγιορειτών λογίων και διδασκάλων στη Νιγρίτα στο υπό δημοσίευση: Ιω. Μπάκας, «Η αγιορείτικη παρουσία στη Νιγρίτα. Ο μετοχιακός πύργος της Σούρπας και η φιλοθεΐτικη εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας – Γερόντισσας»).

12. Αν. Ρίζου, «Χειρόγραφα στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας. Η χειρόγραφη ακολουθία του αγίου Μοδέστου και η συμβολή της στην ιστορία της περιοχής», Σίρρις 6 (2002) 187-196. Η χειρόγραφη ακολουθία του Αγίου Μοδέστου αποτελεί επίσης ένα από τα αξιολογότερα κειμήλια που διαθέτει ο ναός του Αγίου Γεωργίου και η οποία πρέπει να τύχει επίσης κατάλληλης φροντίδας και το κυριότερο να μην απομακρυνθεί ποτέ από το φυσικό της χώρο.

13. Ιω. Μπάκας, Η Νιγρίτα και η περιοχή της στα τέλη της Τουρκοκρατίας, Νιγρίτα 1993, 210-211.