3 Σεπτεμβρίου του 1955. Η σύζυγος του Τούρκου προξένου στη Θεσσαλονίκη καλεί έναν φωτογράφο για να απαθανατίσει το Προξενείο – σαν ενθύμιο – καθώς την επόμενη μέρα θα επέστρεφε στην πατρίδα της. Μέχρι και σήμερα το τουρκικό Προξενείο στη Θεσσαλονίκη στεγάζεται στο σπίτι, όπου λένε ότι γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, στην οδό Αγίου Δημητρίου.
5 Σεπτεμβρίου 1955, βράδυ. Ο ελληνικής υπηκοότητας μουσουλμάνος φοιτητής, Οκτάι Ενγκίν, φθάνει στη Θεσσαλονίκη κουβαλώντας ένα ύποπτο πακέτο, που άλλοι του το είχαν ετοιμάσει. Μια βόμβα, που τοποθετείται στην αυλή του Προξενείου από τον ίδιο τον κλητήρα της τουρκικής αυτής Υπηρεσίας, Χασάν Μεχμέτογλου. Η μικρής ισχύος βόμβα εκρήγνυται τα ξημερώματα με μοναδικές απώλειες κάποια τζάμια του κτιρίου και χωρίς κανένα τραυματισμό.
Στην Τουρκία όμως, η προπαγάνδα μεταστρέφει τα γεγονότα δίνοντας στους Τούρκους μια εντελώς διαφορετική εικόνα της πραγματικότητας. Έκτακτη έκδοση της εφημερίδας Istanbul Express δημοσιεύει (μισή ώρα πριν την έκρηξη!) τις φωτογραφίες του ενθυμίου της γυναίκας του προξένου, αφού πρώτα τις επεξεργάστηκαν και τις παραποίησαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απεικονίζεται ένα κτίριο κατεστραμμένο.
Αυτό ήταν και το έναυσμα για την έκρηξη του πογκρόμ ενάντια στον Ελληνισμό της Πόλης, που έμεινε στην ιστορία ως «Σεπτεμβριανά». Ένα τόσο καλά οργανωμένο σχέδιο που, όπως αποδείχτηκε, στην κατάστρωσή του μετείχε και ο τότε πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές και κάποιοι φρόντισαν να περάσει στον κόσμο σαν έκφραση της οργής και της αγανάκτησης των Τούρκων για την προσβολή που έγινε στον ηγέτη τους, Κεμάλ.
Τη νύχτα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου, έγιναν στην Πόλη πράγματα που ντροπιάζουν το γένος των ανθρώπων. Στις θηριωδίες των Τούρκων, οι Ρωμιοί έμειναν εμβρόντητοι, χωρίς να μπορούν να πιστέψουν στα μάτια τους. Αμέτρητοι άνθρωποι, οπλισμένοι με κάθε πρόσφορο μέσο (ρόπαλα, λοστούς, αγροτικά εργαλεία, δυναμίτη και βενζίνη) κατέφθαναν στην Κωνσταντινούπολη από κάθε γωνιά της χώρας με δρομολόγια λεωφορείων και τραίνων που είχαν ξεκινήσει πριν ακόμη μαθευτεί το γεγονός της έκρηξης στο Προξενείο! Η οφθαλμοφανής μεθόδευση φαίνεται και από τη στόχευση των καταστροφέων: αποκλειστικά και μόνο ελληνικά σπίτια, καταστήματα, εκκλησίες, σχολεία, ακόμα και νεκροταφεία καταστράφηκαν, πράγμα που δείχνει ότι εκ των προτέρων είχαν σταμπαριστεί. Για ένα ολόκληρο βράδυ οι Τούρκοι σκότωναν, βίαζαν, ρήμαζαν και βεβήλωναν...
Η τουρκική κυβέρνηση βέβαια, για να ρίξει στάχτη στα μάτια, κήρυξε στρατιωτικό νόμο, με στόχο, δήθεν, να προστατέψει τον πληθυσμό. Ο απολογισμός όμως, δείχνει ότι οι φονιάδες αφέθηκαν να δρουν ανεξέλεγκτα: τουλάχιστον 30 νεκροί και εκατοντάδες τραυματισμένοι. Πολλοί ιερείς γυμνώθηκαν και διαπομπεύτηκαν. Ο επίσκοπος Παμφίλου, Γεράσιμος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου, ο μητροπολίτης Ηλιούπολης, Γεννάδιος, παραφρόνησε από τα χτυπήματα. Πάνω από 2000 ήταν οι βιασμοί, εκ των οποίων καταγγέλθηκε μόλις το 10%. Καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ περίπου 2500 άλλα υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Καταστράφηκαν ακόμα, 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες και οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων. Τέλος, συλήθηκαν πολλοί τάφοι σε δύο κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των Πατριαρχών στη μονή Βαλουκλή.
Ο Ελληνισμός της Πόλης δέχτηκε εκείνο το βράδυ ένα τελειωτικό χτύπημα. Πολλοί Ρωμιοί, συντριμμένοι οικονομικά και ηθικά, πήραν το δρόμο για την Ελλάδα και όσοι αποφάσισαν παρά ταύτα να μείνουν, δεν έλαβαν καμιά βοήθεια για να συνεχίσουν. Οι ζημιές υπολογίζονται σε 300 εκατομμύρια δολάρια της εποχής (περίπου 2 δις δολάρια σημερινά), ενώ οι αποζημιώσεις της τουρκικής κυβέρνησης μετά βίας κάλυψαν το 1% (ένα τοις εκατό, δεν είναι τυπογραφικό λάθος) του συνολικού ποσού!
Η τότε ελληνική κυβέρνηση (με σοβαρά ασθενή τον Παπάγο) δεν αντέδρασε καθόλου, ενώ ο αμερικανός υπουργός εξωτερικών Ντάλλας κάλεσε τις δύο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση! Οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν εκείνο το βράδυ πάνω από 3000 άτομα, όμως τελικώς κρατήθηκαν μόνο...17! Η δίκη τους έγινε τον Ιανουάριο του 1957 και – ω του θαύματος!- όλοι τους αθωώθηκαν. Ο πρωθυπουργός Μεντερές, ο οποίος μετά το πραξικόπημα του Τζ. Γκιουρσέλ το 1960 λογοδότησε και για το πογκρόμ, καταδικάστηκε για αυτό σε εξαετή φυλάκιση (για κατάχρηση κεφαλαίων, συγκριτικά, του επιβλήθηκε ποινή 14 ετών. Βέβαια, εντέλει απαγχονίστηκε). Ο Οκτάι Ενγκίν, ο φοιτητής κομιστής της βόμβας στη Θεσσαλονίκη, τιμήθηκε με κυβερνητικά αξιώματα: διορίστηκε αργότερα νομάρχης στην περιοχή του Νεβσεχίρ.
Έτσι, έχουμε μια πραγματικότητα πίσω από τις μάσκες της φιλίας: τον απτό ξεριζωμό, την «εθελούσια έξοδο» του ελληνικού στοιχείου από πατρογονικές εστίες χιλιετιών, στην οποία εξωθήθηκε με αυτό το προσχεδιασμένο έγκλημα, αλλά και με άλλους τρόπους (υπερβολική φορολογία, τάγματα εργασίας κλπ), από τη Συνθήκη της Λωζάνης και μετά. Η ευημερούσα ελληνική μειονότητα της Πόλης εξοντώθηκε στα πλαίσια της επιδίωξης της «εθνικής καθαρότητας» του τουρκικού κράτους, αλλά και λόγω της φημολογούμενης βοήθειας των ομογενών προς τους Κύπριους που αγωνίζονταν να διώξουν τους Άγγλους απ’ το νησί, πράγμα που δε βόλευε τα τουρκικά σχέδια.
Αυτή είναι η Ιστορία. Η απεικόνιση της πραγματικότητας, όσο οδυνηρή κι αν είναι. Η Ιστορία δε γράφεται μαλακώνοντας τα πράγματα σε μία κατεύθυνση «πολιτικώς ορθού» , κόβοντας και ράβοντας στα μέτρα μιας soft προσέγγισης (τύπου Ρεπούση), μην τυχόν και θίξουμε κανένα γείτονα. Η Ιστορία γράφεται με αίμα κι εμείς οφείλουμε μνήμη και τιμή. Μπορούμε βέβαια και να συγχωρέσουμε, όταν υπάρξει ειλικρινής συγγνώμη. Αλλά η μνήμη, μνήμη. Και το πάθημα, μάθημα. Γιατί οι αληθινές φιλίες δε χτίζονται μόνο με ζεϊμπέκικα και κουμπαριές...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου